Η νέα Αγία Σοφία - Του Ανδρέα Κωνσταντινίδη

Εκ πρώτης όψεως – μάλλον εκ… πρώτου συλλογισμού – θα μπορούσε να θεωρηθεί παράξενο το γεγονός ότι το καινούργιο στάδιο της ΑΕΚ – του οποίου η ανέγερση αρχίζει την Άνοιξη του 2014 και η αποπεράτωση αναμένεται το καλοκαίρι του 2015 – αποκαλείται Αγία Σοφία.  Όπως όλοι γνωρίζουμε, η… πραγματική Αγία Σοφία είναι – μάλλον ήταν – ένας ναός της Ορθόδοξου χριστιανοσύνης, όπου οι πιστοί της εν λόγω θρησκείας συγκεντρώνονταν, για να προσευχηθούν γονυκλινείς στον Ορθόδοξο θεός τους.  Το ποδοσφαιρικό στάδιο – όπως, πάλι, όλοι γνωρίζουμε – είναι ένας πολύ… διαφορετικός ναός.  Οι «πιστοί» μιας ποδοσφαιρικής ομάδας, όχι μόνο δεν γονατίζουν, αλλά στέκονται – είτε σηκώνονται από τα καθίσματα τους κάθε λίγο και λιγάκι – και… δεν τους χωράει ο τόπος:  Είτε χειροκροτούν, είτε βρίζουν, είτε… πετούν καπνογόνες βόμβες μέσα στον αγωνιστικό χώρο.

Μια δεύτερη όψη, όμως – και, κυρίως, ένας δεύτερος και βαθύτερος συλλογισμός – μας οδηγούν στο συμπέρασμα πως υπάρχουν καταπληκτικές ομοιότητες μεταξύ του θρησκευτικού ναού και του αθλητικού σταδίου.  Πρώτη ομοιότητα είναι η «πίστη» – δηλαδή ο αισθηματικός και διανοητικός δεσμός, ο οποίος κάμνει κάποιον να είναι είτε πιστός οπαδός του χριστιανισμού, είτε πιστός οπαδός της… ΑΕΚ.  Μια πίστη και ένας δεσμός τα οποία – και στις δύο περιπτώσεις – μπορούν να αρχίσουν με θρησκευτική ευλάβεια και κατάνυξη, και να τερματιστούν με… έξαλλο φανατισμό.  Η δεύτερη – και πολύ πιο σημαντική ομοιότητα – είναι η κοινωνική τελετή.  Δηλαδή, η ανθρώπινη συνάθροιση για κάποιο κοινό σκοπό.  Την επιστημονική αυτή βάση και πρόταση προέβαλαν, κυρίως, οι πατέρες της κοινωνιολογίας, Auguste Comte (1798-1857)  και Emile Durkheim (1858-1917) – δηλαδή ο «νουνός» της κοινωνιολογίας και ο διάδοχος του.

Αμφότεροι οι κοινωνιολόγοι, οι Comte και Durkheim,  μας διδάσκουν πως όταν οι άνθρωποι συναθροίζονται, δεν υπάρχει μόνο ένας ορισμένος αριθμός ανθρώπων στη συνάθροιση, αλλά δημιουργείται μια καινούρια οντότητα – η κοινωνική ομάδα – η οποία αποκτά την δική της ζωή και φέρει τα δικά της χαρακτηριστικά.  Εν συντομία, και με αναφορά, κυρίως, στην θρησκευτική τελετή, ο Durkheim γράφει για ένα είδος αναβρασμού (“effervescence”) ο οποίος δημιουργείται, όταν ένα πλήθος κόσμου συναθροιστεί για να δοξάσει τον θεό του – είτε τους θεούς του.  Και ο αναβρασμός αυτός είναι η θρησκευτική κατάνυξη και εμπειρία, στην οποία συχνά αναφερόμαστε. Μια κατάνυξη και μια εμπειρία, τα οποία οδηγούν τους πιστούς στην εντύπωση ότι έρχονται σε επαφή με κάποια ανώτερη δύναμη – είτε τον θεό, είτε την ΑΕΚ.  Όμως, σύμφωνα με τον Durkheim, η εμπειρία αυτή δεν συνδέεται με καμιά εξωτερική δύναμη – όπως κάποιο εξωτερικό θεό – αλλά είναι προϊόν της συναθροισμένης κοινωνικής ομάδας. Και ο κάθε ένας από τους συναθροισμένους – και… συνεπαρμένους – ανθρώπους, βγαίνει έξω από τον δικό του εαυτό και ενώνεται με την νέα οντότητα – και αισθάνεται χαρά, ευφορία, κατάνυξη, παραλήρημα.  Και αρχίζει να δοξάζει τον θεό του – είτε την… ΑΕΚ. (βλέπε, το βιβλίο του Durkheim, «Elementary Forms of the Religious Life»).

Μαζί με την λέξη αναβρασμός (“effervescence”) την οποία χρησιμοποιεί ο  Durkheim  για να αποδώσει την ηλεκτρισμένη ατμόσφαιρα της ζωντανής, θρησκευτικής τελετής – ναι, υπάρχουν και… νεκρές θρησκευτικές τελετές, οι οποίες έχουν πάψει να δημιουργούν αναβρασμό και κατάνυξη – θα μπορούσαμε να προσθέσουμε την Ελληνική λέξη, ενθουσιασμός, η οποία μπορεί να εκπροσωπήσει τον τρόπο με τον οποίο ο κάθε πιστός αφομοιώνει και εσωτερικεύει τον αναβρασμό, ο οποίος δημιουργείται στην θρησκευτική τελετή. Ενθουσιασμός, σύμφωνα με το λεξικό της Ελληνικής γλώσσας (βλέπε, Πρωίας, σελ. 930,) είναι παράγωγο της λέξης ένθεος, η οποία σημαίνει, ο έχων τον θεό μέσα του, και ενθουσιασμός σημαίνει «η κατάσταση του διατελούντος υπό θεία έμπνευση” και «έξαρση των ψυχικών και σωματικών δυνάμεων του ανθρώπου.» (βλέπε, Πρωίας, σελ. 931).  Βέβαια, υπάρχουν πολλές πηγές, καταστάσεις, συμβάντα και πράγματα, τα οποία μας προξενούν ενθουσιασμό – και… βάζουν τον θεό μέσα μας – και ίσως οι πρόγονοι μας να ήξεραν πολύ περισσότερα από όσα ξέρουμε εμείς, και δημιούργησαν πολλούς θεούς. Απλώς, η θρησκευτική τελετή στην Παλαιά Αγία Σοφία, και ο ποδοσφαιρικός αγώνας στην Νέα Αγία Σοφία, είναι δύο από τις καταστάσεις, οι οποίες δημιουργούν αναβρασμό και ενθουσιάζουν τους πιστούς – και βάζουν τον θεό και την ΑΕΚ μέσα μας.

Εδώ να σημειώσουμε πως οι ιθύνοντες οι οποίοι ανοικοδομούν το νέο στάδιο της ΑΕΚ, κάτι θα ήξεραν  από τα ανωτέρω, και αποφάσισαν να το ονομάσουν Αγία Σοφία – αντί να κτίσουν μια εκκλησία με το ίδιο όνομα.  Σε μια σημερινή εκκλησία, ο αναβρασμός, ο ενθουσιασμός – ακόμα και οι… οπαδοί – είναι σπάνια φαινόμενα. Ενώ τα στάδια ξεχειλίζουν από… προσκυνητές – και θρησκευτικό πάθος.  Και μια προειδοποίηση προς τους ιθύνοντες της νέας Αγίας Σοφίας:  Να μην περιμένουν χριστιανικά θαύματα.  Και, πάραυτα, εξηγώ γιατί το γράφω αυτό :

Δεν υπάρχουν  μόνο ομοιότητες, μεταξύ του πιστού οπαδού του χριστιανισμού και του πιστού οπαδού της ΑΕΚ, αλλά υπάρχει και μια θανάσιμη διαφορά – ο αγώνας.  Ενώ ο χριστιανισμός εξιδανικεύει τον ασκητισμό και την παθητική προσευχή, το ποδόσφαιρο – όπως και ο αθλητισμός γενικά – ενσωματώνει την ευγενή άμιλλα και τον αγώνα για την υπερπήδηση της ανθρώπινης αδυναμίας, και την κατάκτηση της νίκης – της θεάς Νίκης.

Δηλαδή, από τη μια πλευρά έχουμε τον Ηρακλή με τους άθλους του, και στην άλλη πλευρά έχουμε τον Ιησού με την παθητική σταύρωση του.  Και, όπως μας διδάσκει η ιστορία, για να μπορέσει, να ριζώσει ο ασκητικός χριστιανισμός, οι Βυζαντινοί αυτοκράτορες αναγκάστηκαν να απαγορεύσουν τους «ειδωλολατρικούς» Ολυμπιακούς αγώνες, τους οποίους – σύμφωνα με τον Πίνδαρο – οργάνωσε πρώτος ο Ηρακλής.

Λαμβάνοντας τα ανωτέρω υπόψη, μπορούμε να αποφανθούμε πως, εάν σκοπός του προσώπου – είτε των προσώπων – που επινόησαν το όνομα του νέου σταδίου της ΑΕΚ, είναι να διαιωνίσουν την Βυζαντινή Αγία Σοφία, ο σκοπός δεν φαίνεται να έχει… τεράστιες πιθανότητες επιτυχίας.  Μάλλον… καταλήγουμε στον Ελληνικό αθλητικό αγώνα – έστω, ποδοσφαιρικό – και στην… αγκαλιά της θεάς της σοφίας, την Αθηνά.  Και πρέπει να προσέχουμε την… συμπεριφορά μας προς την Αθηνά – διότι αν της ανάψουμε το αίμα και σφυρίξει καμιά λέξη στο αυτί του… Παναθηναϊκού, αλλοίμονο μας!   Εν κατακλείδι, και σαν οπαδός της ΑΕΚ από τα παιδικά μου χρόνια, εύχομαι στην Αθλητική Ένωση Κωνσταντινουπολιτών, μονάχα νίκες στο νέο της στάδιο – και πολλούς τίτλους!

Δικός σας,

Ανδρέας Κωνσταντινίδης