Παγκοσμιοποιημένος και απομονωμένος -Του Αλέξανδρου Γραμματικού

Τα ενυπόγραφα άρθρα εκφράζουν τον συντάκτη τους και δεν συμπίπτουν κατ' ανάγκην με την άποψη του Παλμογράφου.

Συμπάσχω, συμμερίζομαι την αγωνία και τον πόνο όλων των ανθρώπων από τις επιπτώσεις της πανδημίας του κορωνοϊού, την ανθεκτικότητα αλλά και τον απροσδιόριστο κύκλο ζωής του. Πιο πολύ, όμως, στενοχωριέμαι που βάζει σε δοκιμασίες τους πολίτες όλου του κόσμου. Μαζί και τους συμπολίτες μου. Της γειτονιάς, του δήμου, της πόλης, της χώρας μου. Κυρίως αυτή την αποκρουστική, χυδαία, σκληρή και επίπονη δοκιμασία της απομόνωσης. Δεν είναι εύκολο να προσαρμοστείς. Όταν είναι όμως ζήτημα ζωής ή θανάτου; Πόσο γρήγορα μπορείς; Από τη διαρκή κίνηση, χωρίς πολλές φορές χρόνο για απλές σκέψεις μέσα στη μέρα, στην απόλυτη ακινησία της κλεισούρας, διανθισμένη από μικρές αυτοσχέδιες δόσεις ικανοποίησης. Πόσο γρήγορα λειτουργούν τα αντανακλαστικά επιβίωσης ή σωτηρίας;

Από πολύ νέος αυτό που φοβόμουν περισσότερο ήταν η απώλεια αγαπημένων ανθρώπων από τη ζωή μου, για διάφορους λόγους και αιτίες, η ακούσια απομάκρυνσή μου από την εργασία ή από ομάδες που συμμετείχα ενεργά, κυρίως όμως η αποξένωση. Από τους γονείς και τους φίλους μου, τη γυναίκα μου, τον τόπο μου. Η αποξένωση με τρόμαζε περισσότερο από καθετί.

Μεγαλώνοντας έπρεπε να μάθω να διαχειρίζομαι αυτά τα θέματα. Με βασάνιζαν. Να βρίσκω τις δυνάμεις και τα εργαλεία για να τα ξεπερνώ. Μετά την άχαρη, άοσμη, άγευστη, πλαδαρή και νεοπλουτίστικη δεκαετία του 1980, που όμως με προετοίμαζε μέσα από ποικίλες ζυμώσεις και εμπειρίες, εμφανίστηκε η κοσμοπολίτικη δεκαετία του 1990 που συστήθηκε κομματάκι αλαζονικά, μαζί με όρους που θα μας συνόδευαν για πολλές δεκαετίες και σε πολλές πτυχές της ζωής μας. Παγκοσμιοποίηση και flexicurity. Ενημερωνόμουν για τις έννοιες και απελευθερωνόμουν. Πιο συμβατές με αυτό που αντιλαμβανόμουν ως επιθυμητό οικονομικό σύστημα, ελκυστική αγορά εργασίας, συνύπαρξη και αλληλεπίδραση διαφορετικών κοινωνιών. Ή τουλάχιστον μιας επικαιροποιημένης εκδοχής του μοντέλου που ζούμε, διότι να το καταργήσουμε ή να το ανατρέψουμε, από τη μια στιγμή στην άλλη, θα ήταν απερισκεψία. Καλύτεροι όροι, για όλες τις πλευρές.

Άλλαζε ο αιώνας κι εγώ βρισκόμουν εκστασιασμένος στο σκληρό πυρήνα της διαφημιστικής βιομηχανίας, να παρακολουθώ από πλεονεκτική θέση πολλούς επαγγελματικούς κλάδους, τη συμπεριφορά τους και τη μοίρα μου. Μαζί με μας και ένα κάρο έννοιες να αιωρούνται σκόρπιες αλλά και σε σειρά. Διευκολύνσεις για την ελεύθερη, αδιάκοπη κινητικότητα προϊόντων και υπηρεσιών μεταξύ των χωρών, ελεύθερη ροή κεφαλαίων, ελεύθερη μετακίνηση πολιτών. Ευελιξία και ασφάλεια στην παγκόσμια αγορά εργασίας. Νέοι όροι, πολύτιμοι. Σιγά σιγά ξεμύτιζαν και οι κατηγοριοποιημένοι μετανάστες να σεργιανίζουν κι αυτοί σε θάλασσες, πόλεις και χωριά, ενίοτε και σε κοντέινερ ή και φραγμένοι από συρματοπλέγματα.

Και η μοίρα μου ήταν να παλεύω αιωρούμενος κι εγώ μέσα στο νέο σκηνικό. Άλλες φορές ως εργαζόμενος ή επαγγελματίας και άλλες με την ιδιότητα του τουρίστα, άρχισα να αντιλαμβάνομαι την αναθεωρημένη δυναμική της ελεύθερης μετακίνησης ανθρώπων, διάδοσης πληροφοριών, διακίνησης υλικών και άυλων αγαθών. Οι εικόνες που δημιουργούσαμε στη διαφήμιση, για οτιδήποτε και οποιονδήποτε το είχε ανάγκη, συνοδεία του επιβεβλημένου μύθου ή της υπόσχεσης, με βοηθούσε να συλλάβω την έννοια και την ισχύ της δημιουργικής ιδέας. Κάθε ιδέας. Όσο πιο πειστική τόσο πιο αποτελεσματική. Με τον καιρό συνειδητοποιούσα ότι μεγαλύτερη δύναμη από αυτή της ελεύθερης διακίνησης ιδεών, δε θα μπορούσα να αποκτήσω. Δεν μπορούσα να προσδιορίσω ακόμη τον τρόπο. Eίχε μπει, όμως, μέσα μου το μικρόβιο, είχε ποτίσει το μυαλό, τη σκέψη και τις πράξεις μου. Αφιλτράριστες ιδέες για το αναθεωρημένο σκηνικό. Αυτό κι αν θα ήταν σπάνιο, ίσως επικίνδυνο για την προσωπική υγεία. Σίγουρα θα χρειάζονταν γερές βάσεις για τέτοιου είδους δοκιμές στην ατομική εξέλιξη. Πειθώ είχαν και όλα τα γεγονότα που συνέβαιναν. Μαζί και οι επιπτώσεις τους. Αυτές ήταν το κύριο αποδεικτικό στοιχείο.

Η διαφήμιση, μία από τις πιο σκληρές εκδοχές επαγγελματικής δράσης που έχει αναδείξει η ανθρωπότητα, αυτή που με είχε φέρει αρκετές φορές στα όρια απόγνωσης, θυμού, απύθμενης στενοχώριας, ακόμη και σε σκέψεις αυτοκτονίας, μου είχε χαρίσει πολλά δώρα και άλλα τόσα εργαλεία για να είμαι ανθεκτικός και αποτελεσματικός. Μέχρι την πρώτη μας γνωριμία είχα απομονωθεί μόνο μια φορά στη ζωή μου, λίγο πριν τις πανελλήνιες εξετάσεις. Για να προετοιμαστώ. Μια εκούσια επιλογή πειθαρχίας από ένα πιτσιρίκο, με τάσεις αυτοσυγκέντρωσης και αυτοκυριαρχίας. Μια ανώριμη αναμέτρηση με το πεπρωμένο. Μόνασα και απογοήτευσα όσους ποντάρανε στην αποτυχία μου. Τα είχα πάει περίφημα. Και η διαφήμιση συνοδοιπόρος, πλησιάζαμε στα γεγονότα. Ίσως ήμουν επιρρεπής και ανοιχτός στο μικρόβιό της, σε κάθε μικρόβιο που μετέδιδε. Δεν ξέρω. Χρειάστηκε πολλές φορές να απομονωθώ για την πάρτη της. Για την παραγωγή ιδεών, στρατηγικών, μηνυμάτων, χρημάτων. Και άλλες τόσες για να συνέλθω. Και κάθε φορά που ανακτούσα, επέστρεφα περισσότερο συγκροτημένος και συγκρατημένος. Εμπλούτιζα τον κόσμο των ιδεών μου και τον επέστρεφα απλόχερα. Είχα αρχίσει όχι μόνο να αντιλαμβάνομαι την έννοια της απομόνωσης αλλά να τη ζω στο πετσί μου. Και αφού δεν είχα σκοτώσει ή αυτοκτονήσει, είχα την τύχη να διαπιστώνω καθημερινά ότι η συμπεριφορά μου ήταν περισσότερο ισορροπημένη, ότι υπήρχαν και έννοιες όπως αυτή της ενσυναίσθησης που μπορούσαν να καλλιεργηθούν. Αυτά διέκρινα εξ αρχής.

Και ενώ κάθε επιχειρηματίας αντιλαμβανόταν από πρώτο χέρι κάθε μικρό ή μεγάλο κενό στη ρευστότητα και στο ταμείο του, στη διαφήμιση μπορούσαμε να αισθανθούμε τα ευρύτερα κενά. Σαν μια τεράστια καρδιά, που κάθε της πάθηση, από ένα έμφραγμα μέχρι μια απλή αρρυθμία, καταγραφόταν αμέσως στον παλμογράφο της δικής μας καθημερινότητας. Ένα έμφραγμα στα γκόλντεν μπόις και τα τοξικά παιχνίδια τους ήταν αρκετό για να προκαλέσει τους πρώτους παράξενους χτύπους στις δικές μας βαλβίδες. Κάτι σα φύσημα, ένα πρωινό του 2008, ένα αθώο φύσημα που προκαλούσε ταχύτατα αισθητές δονήσεις με λιποθυμικές τάσεις. Στις πρώτες αντιδράσεις επιχειρηματιών και συναδέλφων παρατηρούσα εκνευρισμό, σφίξιμο στο στομάχι, τάσεις κατάθλιψης. Εγώ έπαιζα με τον άσσο στο μανίκι. Ό,τι κι αν συμβεί, καρφί στην απομόνωση. Από μερικά λεπτά της ημέρας μέχρι το άπειρο. Είχαμε μπει στο χορό χωρίς να ακούμε μουσική, βλέπαμε μόνο την πίστα και την ορχήστρα. Μελωδία, μηδέν. Για να είμαι ειλικρινής, οι πρώτες αισθητές αρρυθμίες στο δικό μου σπίτι σχετίζονταν με τη συχνότητα σεξουαλικών επαφών με τη γυναίκα μου. Η τάση μου εμφανώς καθοδική. Εκείνης, όχι. Είχε αρχίσει, όμως, να με στραβοκοιτάει για τα μηνιαία έσοδα. Κι αυτά καθοδικά. Οι επιχειρηματίες μαζεύονταν, έκοβαν, έφευγαν, εξαφανίζονταν. Μαζί τους κι εμείς. Το δήλωναν οι πρώτες μνημονιακές συμβάσεις. Αορίστου χρόνου, άγνωστων επιπτώσεων.

Ένα ηλιόλουστο πρωινό, την περίοδο του πρώτου μνημονίου, με παράτησε. Δυσαρεστημένη. Οδηγούσε για καιρό το όχημα της αποξένωσης μέσα στο σπίτι. Οι προφάσεις πολλές. Είχε καταφέρει να επιβεβαιώσει έναν από τους φόβους που κουβαλούσα στη ζωή μου. Δεν μπορούσα ποτέ να φανταστώ ότι θα χώριζα, ότι θα έχανα τη γυναίκα μου για λόγους οικονομικής αστάθειας στην οικία μας. Δεν είχε εκφράσει ποτέ και καμία δυσαρέσκεια, κανένα παράπονο που κλεινόμουν με τις ώρες στο γραφείο του σπιτιού. Δεν είχαμε χάσει ποτέ την επαφή μας, προφανώς της αρκούσε η αποτελεσματική μου δράση. Δεν έκανα την παραμικρή προσπάθεια να την κρατήσω, να παραμείνουμε ενωμένοι. Για οποιοδήποτε άλλο λόγο θα βρισκόμουν στις επάλξεις. Αυτό όμως ήταν προδοσία. «Ελλείψει χρημάτων δε σ’ αγαπώ πια». Αυτό καταλάβαινα και η θλίψη ήταν απερίγραπτη. Συρρικνώθηκα. Όσο το επιβάλλανε οι συνθήκες, όσο μπορούσα. Οι αμέτρητες ποσότητες αξιοπρέπειας που καταγράφονταν στη διαθήκη της συνείδησής μου, πήγαιναν περίπατο. Στενόχωρη γκαρσονιέρα, ανύπαρκτα εισοδήματα, μηδέν επιδόματα, αποταμιεύσεις που εξανεμίζονταν με γεωμετρική πρόοδο, χωρίς τη γυναίκα μου.

Παρατηρούσα, με καχυποψία, την απομόνωση που μου είχε μόλις συστηθεί, μου φαινόταν λιγάκι διαφορετική. Αυτή που ήξερα είχε αρχοντιά, γούστο, ήταν ευέλικτη στις ορέξεις και τις επιθυμίες μου. Εξακολουθούσα να βλέπω μια πανέμορφη τύπισσα, όμως με ένα βλέμμα λιγάκι αινιγματικό και αυταρχικό, να κρατάει τα κλειδιά του σπιτιού από τις πρώτες κιόλας μέρες, να μπαινοβγαίνει μέσα μου αυτάρεσκα. Συμπεριφορά αμφίσημη, δύστροπη, προκλητική. Αυτό κι αν ήταν πρόκληση. Δεν ήξερε με ποιον είχε μπλέξει. Της συστήθηκα κι εγώ. Έτσι ακριβώς όπως είχα συστηθεί και στη νέα μου σχέση. Χωρίς μεγάλες προσδοκίες. Μπατίρης, άνεργος και απομονωμένος. Δεν ξέρω γιατί κόλλησε πάνω μου, το ομορφούλης δεν αρκεί. Αν ήμουν στη θέση της θα έφευγα. Όπως πολλοί από τις ζωές άλλων τόσων την εποχή των μνημονίων. Των διεθνών συμβάσεων ακούσιας απομόνωσης και περιορισμού. Εκείνη έμενε. Χωρίς πολλά λόγια και υποσχέσεις. Έτσι όπως είχα συστηθεί και στο νέο πρόσωπο της απομόνωσης. Μια ιδιότυπη απομόνωση, σαν αυτή που βρίσκεται πιο κει από το κελί της φυλακής, για τους εξαιρετικά ατίθασους. Με απεριόριστη υπομονή και τεράστια εργαλειοθήκη, για να αποδράσω.

Η απομόνωση απομακρύνει ό,τι περιττό. Ξεσκαρτάρει. Μένει το αναγκαίο, το πολύτιμο, το αναπόφευκτο. Αν μείνεις ολόγυμνος καταμεσής μιας γκαρσονιέρας, αναθεωρημένος από παλιές φιλίες, συνεργασίες και αγάπες, είσαι ήδη ελεύθερος. Δε φοβάσαι, δεν τρέχεις να κρυφτείς, δεν εξωραΐζεις κανένα εξαναγκασμό. Είναι τόσο κοντά οι γενιές μας σε πολλές από τις κρίσιμες περιόδους. Οι ηλικιωμένοι γονείς μας, μας είχαν εξηγήσει ακριβώς πώς κυκλοφορούσαν και γιατί φοβόντουσαν μέσα σε αυτές. Μαζί και τα δικά μας βιώματα. Από πρώτο χέρι. Ταξιδεύουμε κοντά πίσω στο χρόνο. Πώς και γιατί, στο δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο, στα χρόνια του εμφυλίου, στα ξερονήσια, στην εφταετία, στα ανακριτικά κελιά, στην πράσινη γραμμή, στα μνημόνια. Πώς και γιατί, στα κλειστά ή ανοιχτά κέντρα φιλοξενίας οι πρόσφυγες και οι μετανάστες. Η απομόνωση αναθεωρεί κάθε «πώς και γιατί». Πώς και γιατί, τις μέρες του κορωνοϊού. «Η ζωή σας θα αλλάξει, αλλάζει», ακούμε με ένταση που κλιμακώνεται αυξητικά. Πόσο γρήγορα μπορεί να αλλάξει;

Προπονημένος και προετοιμασμένος από τις δεκαετίες της ζωής, στον παγκοσμιοποιημένο στίβο της προσωπικής μου ιστορίας, ανακάλυψα έστω κι αργά να μη φοβάμαι την απομόνωση, με όποια μορφή κι αν μου εμφανιστεί. Ακούσια ή εκούσια, ανώδυνη ή επώδυνη. Έμαθα να είμαι προσεκτικός και επιφυλακτικός σε κάθε εκφοβισμό και υπόσχεση. Δε μιλώ εκ του ασφαλούς από την οικία μου. Η γυναίκα που έμεινε από το ξεσκαρτάρισμα, παίζει με τα δυο μας πιτσιρίκια στο άλλο δωμάτιο. Και ο μπαμπάς τους κλεισμένος στο κατ’ οίκον γραφείο, στην απομόνωση της απομόνωσης, στην απομόνωση της δικής του φυλακής, είναι πανέτοιμος να εξηγήσει κάποια στιγμή στα πιτσιρίκια του πώς κυκλοφορούσε στις κρίσιμες περιόδους της ζωής του και για ποια πράγματα φοβόταν. Προς το παρόν, θα στείλω γραπτό μήνυμα για την απαραίτητη βεβαίωση κίνησης, χαλαρό τρεξιματάκι κοντά στο σπίτι. Όσο ακόμη επιτρέπεται. Για να είμαι, όμως, απολύτως ειλικρινής, εκείνο που θα με τρόμαζε απεριόριστα, που θα με λύγιζε, θα ήταν η ιδέα απαγόρευσης της απομόνωσης.

Αλέξανδρος Γραμματικός, 26-3-2020