Η Θεσσαλονίκη του αίματος
«Η πόλη ολόκληρη (η Ουδετερούπολη) ήταν μπλεγμένη στο έγκλημα. Όποια πέτρα κι αν σήκωνες, όποια πόρτα κι αν χτυπούσες, από κάτω, ή από πίσω θα έβρισκες ένα νήμα, έναν ιστό που είχε κάποια σχέση με την υπόθεση»,
γράφει ο Βασίλης Βασιλικός στο «Ζ», περιγράφοντας το κλίμα της πόλης την εποχή της δολοφονίας του Γρηγόρη Λαμπράκη, σαν σήμερα πριν 48 χρόνια. Αλλά η πόλη, όπως πολύ σωστά παρατηρούν όλοι σχεδόν οι συγγραφείς που ασχολήθηκαν με τα πολιτικά εγκλήματα, είχε από τις αρχές του 20αι. εγκαινιάσει μια παράδοση «αίματος».
Η δολοφονία του Γρηγόρη Λαμπράκη ήταν η «θρυαλλίδα» που έσκασε το «απόστημα» του ενός βίαιου, τυφλού και φανατισμένου παρακράτους της δεκαετίας του ’60, προϊόν του ασταθούς μετεμφυλιακού πολιτικού σκηνικού της χώρας και ταυτόχρονα το προανάκρουσμα της επτάχρονης δικτατορίας, όπου οι κρατικοί μηχανισμοί της πολιτειακής και πολιτικής ανωμαλίας ανέλαβαν να διασπείρουν ένα καθεστώς τρόμου και βίας ενάντια στους αντιφρονούντες πολίτες.
Δεν ήταν ούτε η πρώτη, ούτε και η τελευταία πολιτική δολοφονία που διαπράχθηκε στη Θεσσαλονίκη, αλλά ήταν αναμφίβολα ένα «ορόσημο». Διότι, εξαιτίας της προκλήθηκε η ανάγκη αντίστασης, αντίδρασης απέναντι στο καθεστώς, που οδήγησε στη διαλεύκανση του εγκλήματος.
«Ο Λαμπράκης δεν ήταν κομμουνιστής, αλλά ένας αστός. Καταξιωμένος γιατρός, με δική του κλινική, μαραθωνοδρόμος με διεθνή ακτινοβολία, ένας άνθρωπος, που συμπορεύτηκε με την ΕΔΑ, βλέποντας την κοινωνική αδικία και επιδιώκοντας τη δημοκρατία και την ειρήνη», λέει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ η Καίτη Τσαρουχά, κόρη του δολοφονημένου βουλευτή της ΕΔΑ, Γιώργη Τσαρουχά, εξηγώντας γιατί η δολοφονία του είχε διεθνή απήχηση.
Την ίδια ημέρα, που ο Λαμπράκης δέχτηκε τη δολοφονική επίθεση, στη συμβολή των οδών Σπανδωνή και Βενιζέλου, στις 22 Μαΐου του 1963, ο Γιώργης Τσαρουχάς έπεφτε θύμα της βίας «τραμπούκων» του παρακράτους πριν και μετά την εκδήλωση των «Φίλων της Ειρήνης».
Τον Τσαρουχά, δεν δίστασαν να τον ξυλοκοπήσουν ακόμη και μέσα στο ασθενοφόρο, που τον μετέφερε στο νοσοκομείο. Ο πρώτος υπέκυψε πέντε μέρες μετά, στο νοσοκομείο ΑΧΕΠΑ, τον δεύτερο τον αποτελείωσαν μετά τον απάνθρωπο βασανισμό του, τα όργανα της χουντικής ΚΥΠ στο Γ’ ΣΣ, έξι χρόνια αργότερα, στις 9 Μάιου 1968.
O καθηγητής της Παντείου, Ηλίας Νικολακόπουλος, αναφέρει: « Αμέτρητες, όμως, ήταν οι πολιτικές δολοφονίες στη Θεσσαλονίκη, ακόμη και πριν από τα «πέτρινα χρόνια» της δικτατορίας και του εμφυλίου.
Από τη «σφαγή των προξένων» της Γαλλίας και της Βρετανίας, που έπεσαν θύματα του οργισμένου μουσουλμανικού πληθυσμού προς το τέλος της Οθωμανικής της περιόδου, μέχρι και τη μεταπολίτευση και την αποκατάσταση της πολιτικής ομαλότητας και της δημοκρατίας, η Θεσσαλονίκη μέτρησε εκατοντάδες θύματα στο βωμό πολιτικών επιδιώξεων, αντεκδικήσεων, φανατισμού και μισαλλοδοξίας.
Ο 20ος αιώνας ξεκινά με τη δολοφονία του Γεωργίου Α’ στην ομώνυμη οδό της Θεσσαλονίκης, από τον 52χρονο Αλέξανδρο Σχινά. Ο δράστης παρουσιάστηκε ως ένα λούμπεν στοιχείο της εποχής, με ψυχολογικά προβλήματα, αλλά δημιούργησε καχυποψία σε ορισμένους, που πίστευαν παρά τις διαβεβαιώσεις των αρχών, ότι ο άναξ έπεσε θύμα πολιτικής σκευωρίας των μεγάλων δυνάμεων, που επιθυμούσαν την έκπτωσή του από το θρόνο, προς όφελος του διαδόχου.
Τα πολιτικά ήθη και πάθη οξύνονται με το Κίνημα της Θεσσαλονίκης και παραμένουν οξυμένα και μετά τη λήξη του πολέμου. Η πολιτική δολοφονία στο Τσινάρι, το βράδυ των εκλογών του μοιραίων εκλογών του 1920, φανερώνει το κλίμα του εθνικού διχασμού. Ο εμπρησμός του εβραϊκού συνοικισμού Κάμπελ το ’31 είναι μόνο ένα περιστατικό που δείχνει την άνοδο του εθνικισμού.
Παράλληλα, στην αντίπερα όχθη, στα χρόνια που ακολουθούν και μέχρι τον Μάη του ‘36 αναπτύσσεται και δυναμώνει και ένα κοινωνικό, ριζοσπαστικό κίνημα που κορυφώνεται με την εξέγερση των καπνεργατών. Πρώτος νεκρός, ο Τάσος Τούσης, ένδεκα συνολικά τα θύματα της εξέγερσης.
Ακολουθούν τα εγκλήματα της κατοχής. Πλατεία Ελευθερίας, γκέτο του Χιρς, αντίσταση, το ολοκαύτωμα του Χορτιάτη το Σεπτέμβριο του ‘44, το «μπλόκο της Καλαμαριάς» και οι εκτελέσεις πατριωτών από δυνάμεις του άξονα συνεπικουρούμενες από τα τάγματα ασφαλείας. Στα χτυπήματα του δωσιλογισμού απαντάει η ΟΠΛΑ, όχι πάντοτε με δικαιοσύνη, αλλά ενίοτε ως αντεκδίκηση.
Άφθονο ρέει το αίμα, «με τους εκτελεσμένους στο Γεντί Κουλέ και τους δολοφονημένους στο κέντρο της πόλης» και κατά τα πρώτα χρόνια του εμφυλίου. Ο Γιάννης Ζεύγος, σημαίνον στέλεχος του ΚΚΕ, δολοφονείται στη Θεσσαλονίκη, στις 20 Μαρτίου 1947, από τον Χρήστο Βλάχο, πρώην εκτοπισμένου στο στρατόπεδο Μπούλκες.
Ο γενικός γραμματέας του ΚΚΕ, Γιώργης Σιάντος, που ανεβαίνει στη Θεσσαλονίκη θα αποδοκιμάσει με οργή για την εκτέλεση των «αεροπόρων» στη στάση Μισραχή από τους Τ. Παπαγεωργίου, Α. Ακίνδυνο, θεωρώντας ότι πρόκειται για «προβοκάτσια» σε βάρος του ΚΚΕ. Οι δράστες δικάζονται και καταδικάζονται.
Την ίδια εποχή, η Θεσσαλονίκη βομβαρδίζεται από το Δερβένι (10.2.1948) και οι έντεκα κομμουνιστές συλληφθέντες συλλαμβάνονται και διαπομπεύονται, προτού οδηγηθούν στο απόσπασμα.
Το 1948, μια άλλη υπόθεση, εν τω μέσω του εμφυλίου, συγκλονίζει τη διεθνή κοινή γνώμη. Στην παραλία της Θεσσαλονίκης, βρίσκεται το πτώμα του Αμερικανού δημοσιογράφου του ομίλου «Κολούμπια», Τζωρτζ Πολκ. Το κλίμα της εποχής επέβαλε να βρεθούν «ένοχοι». Ο φόνος αποδόθηκε στους Μουζενίδη και Βασβανά, ο ένας εκ των οποίων είχε σκοτωθεί δύο χρόνια πριν και η συνέργεια «φορτώνεται στον Γρηγόρη Στακτόπουλο».
«Τέσσερις αιτήσεις αναψηλάφισης της δίκης στον Άρειο Πάγο μέχρι σήμερα έχουν απορριφθεί, ενώ στα μάτια της κοινής γνώμης ουσιαστικά έχει αθωωθεί, ήδη πριν πεθάνει ο Γρηγόρης Στακτόπουλος», λέει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο πρόεδρος της «Δημοκρατικής Αναγέννησης» και πρώην υπουργός, Στέλιος Παπαθεμελής, που κατέθεσε τις δύο από τις τέσσερεις αιτήσεις. Ο ίδιος αποδίδει την ετυμηγορία σε πλεκτάνη, για να ικανοποιηθούν απαιτήσεις και να ηρεμήσει το κλίμα στην άλλη άκρη του Ατλαντικού.
Πριν από τη δολοφονία του Γ. Τσαρουχά, μια «ποινική» υπόθεση αποκτά πολιτική διάσταση. Ο Αριστείδης Παγκρατίδης εκτελείται τον Φεβρουάριο του 1968 μετά από δίκη, στην οποία είχε κατηγορηθεί ως «Δράκος του Σέιχ Σου».
Ακόμη και σήμερα, οι γνώμες των δημοσιογράφων που είχαν καλύψει τη δίκη είναι διχασμένες, αλλά στην κοινή γνώμη πιστεύεται ότι επρόκειτο για το εξιλαστήριο θύμα, προκειμένου να συγκαλυφθεί ο πραγματικός δράστης, που εικάζεται ότι ήταν σημαίνων πρόσωπο της κοινωνίας της Θεσσαλονίκης. «Όμως λειτούργησε και αποπροσανατολιστικά γιατί την ίδια εποχή γινόταν και η δίκη των δολοφόνων του Λαμπράκη…».
Η Θεσσαλονίκη βρίθει από τόπους, ιστορικά φορτισμένους. Το «Κόκκινο Σπίτι» ήταν ο τόπος των εκτελέσεων των αποφάσεων των στρατοδικείων. Το «Κόκκινο Σπίτι» δίπλα στην ταβέρνα του «Λαδά», στην Τριανδρία, που σήμερα δεν υπάρχει, παρέμεινε τόπος εκτελέσεων από την εποχή μετά την μικρασιατική καταστροφή μέχρι και τις επόμενες δεκαετίες που ακολούθησαν τον Εμφύλιο.
Σε όλη τη διάρκεια αυτών των χρόνων, η περιοχή γύρω από το «Γεντί Κουλέ», σε μια μεγάλη έκταση, από την Άνω Πόλη ως την Τριανδρία και ως την Τούμπα «φιλοξένησε» κάθε λογής δολοφονίες και εκτελέσεις.
Εκεί, τα στρατιωτικά αποσπάσματα εκτέλεσαν εκατοντάδες κομμουνιστές, «ενόχους» των εκτάκτων στρατοδικείων της προεμφυλιακής και μετεμφυλιακής περιόδου, ενώ στο κολαστήριο των φυλακών κρατήθηκαν, μέσα σε απαράδεκτες συνθήκες διαβίωσης, αντιδικτατορικοί αγωνιστές.
Δείτε καρέ-καρέ τη σφαγή στο Κοντομαρί Χανίων από τους Γερμανούς - Η ιστορία του Franz Peter Weixler
- Δημοφιλέστερα